Niezmiennie od zarania dziejów, jednym ze źródeł sąsiedzkich niesnasek jest spór o granicę między przyległymi nieruchomościami. Długo trwający stan niepewności co do ich przebiegu dodatkowo komplikuje sytuację, gdy jedna ze stron zaczyna rościć prawo do spornej części gruntu. Jak w takim przypadku bronić swoich praw?
Postępowanie rozgraniczeniowe
W przypadku istnienia sporu o granicę, konieczne może się okazać postępowanie rozgraniczeniowe. Postępowanie takie może zostać wszczęte na wniosek, który składa się do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w urzędzie gminy (miasta) właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Na postanowienie w sprawie wszczęcia tego postępowania nie służy zażalenie. Warto zaznaczyć, że uprawnionym do złożenia takiego wniosku jest nie tylko właściciel, ale także posiadacz samoistny gruntu.
Celem takiego rozgraniczenia nieruchomości jest ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Taką czynność wykonuje geodeta upoważniony przez wójta. Przy ustalaniu przebiegu granic bierze się pod uwagę znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej.
Jeżeli brakuje tych danych, granicę można wyznaczyć na podstawie zgodnego oświadczenia stron, bądź jednej ze stron w przypadku braku sprzeciwu drugiej. Na koniec, z czynności ustalenia przebiegu granic, sporządza się protokół graniczny.
Na podstawie protokołu granicznego, wójt wydaje decyzję o rozgraniczeniu. Strona niezadowolona z ustalonego przebiegu granicy może żądać przekazania sprawy do sądu, na co ma 14 dni od momentu doręczenia jej tej decyzji.
W wypadku, gdy twierdzenia stron co do przebiegu granic są sprzeczne, geodeta podejmuje próbę nakłonienia ich do zawarcia ugody. Taka ugoda ma moc ugody sądowej, co oznacza że w przypadku jej zawarcia, uzgodnione postanowienia będą wiążące.
Wznowienie znaków granicznych
Inną z możliwości zażegnania konfliktu jest tzw. wznowienie znaków granicznych. Czynność ta dokonywana jest przez uprawniony podmiot, najczęściej geodetę wyznaczonego przez zainteresowanych. Stosowana jest, gdy uprzednio ustalone, np. w postępowaniu rozgraniczeniowym, znaki graniczne zostały przesunięte, uszkodzone lub zniszczone, a istnieją wątpliwości co do przebiegu granic sąsiadujących działek. Wznowienie znaków granicznych jest jedynie czynnością techniczną i nie stanowi podstawy do wydania decyzji administracyjnej.
Istotą tej czynności jest brak sporu między stronami. Jednakże w przypadku wyniknięcia sporu, strony mogą domagać się rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.
Kiedy sprawa skierowana zostaje do sądu?
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest do umorzenia postępowania rozgraniczeniowego i przekazania sprawy do sądu, w sytuacji gdy nie doszło do zawarcia ugody lub nie istnieją podstawy do wydania przez niego decyzji, np. kiedy dokumentacja geodezyjna zawiera sprzeczne dane, uniemożliwiające jednoznaczne ustalenie przebiegu granic lub sprzeczne są stanowiska zainteresowanych co do ich przebiegu. Upoważniony geodeta ustala wówczas tymczasowo punkty graniczne według ostatniego stanu spokojnego posiadania.
Sąd w pierwszej kolejności ustala granice na podstawie stanu prawnego, w oparciu o wszelkie istniejące dokumenty (np.: decyzje, umowy, orzeczenia sądowe, znaki i ślady graniczne, mapy, wyrysy map, operaty geodezyjne, wyniki pomiarów geodezyjnych będących podstawą ewidencji gruntów i wpisów w księgach wieczystych), a jeśli jest to niemożliwe, wówczas dokonuje tego ustalenia przy uwzględnieniu ostatniego stanu spokojnego posiadania. W przypadku gdy wyżej wskazane podstawy nie były wciąż wystarczające do ustalenia granic, sąd ustala je w oparciu o wszelkie okoliczności.