fbpx

Prawo świadka do odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytanie w postępowaniu cywilnym oraz karnym

Zeznania świadków i stron postępowania są jednym z kluczowych środków dowodowych zarówno w postępowaniu cywilnym jak i w karnym. Podstawowym obowiązkiem każdej osoby wezwanej w charakterze świadka jest zgłoszenie się na wezwanie do właściwego organu i złożenie zeznań. Świadek powinien złożyć zeznania zgodnie z posiadaną wiedzą, niczego nie ukrywając.  Istnieją jednak sytuacje kiedy mimo posiadanych informacji w zakresie toczącej się sprawy, dana osoba nie udzieli sądowi odpowiedzi. Będzie to możliwe po spełnieniu wskazanych przepisami przesłanek. Istnieje różnica pomiędzy prawem do odmowy składania zeznań, a odmową odpowiedzi na konkretne pytania. To pierwsze odnosi się do całości wiedzy i informacji jakie posiada świadek i nie musi on odpowiadać na żadne pytania. Z kolei odmowa odpowiedzi na pytanie jest możliwa po właściwym uzasadnieniu takiej odmowy i odnosi się tylko do konkretnych pytań spełniających przesłanki ustawowe. Mimo wielu podobieństw w kwestii składania zeznań, między wspomnianymi procedurami istnieją pewne różnice. Przed złożeniem zeznań przez świadka, sąd ustala istnienie pokrewieństwa ze stronami postępowania (tj. pyta wprost świadka, czy jest spokrewniony z którąkolwiek stroną postępowania) i poucza o prawie do odmowy składania zeznań, o odpowiedzialności karnej przewidzianej za składanie fałszywych zeznań.

 

  1. Postępowanie cywilne.

 

W postępowaniu cywilnym wezwany do złożenia zeznań co do zasady może być każdy. Jednak istnieją grupy osób, które zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego nie mogą być świadkami. Są to, w myśl art. 259 k.c., osoby nie zdolne do spostrzegania i komunikowania swych spostrzeżeń, wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania tajemnicy służbowej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem, przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową oraz współuczestnicy jednolici (osoby występujące po jednej stronie w procesie). Świadkiem nie może być także mediator, co do faktów o których dowiedział się w trakcie mediacji, chyba, że strony owej mediacji zdecydują inaczej.

 

Jeżeli powyższe przesłanki nie zachodzą, osoba powołana na świadka może uwolnić się od obowiązku składania zeznań w ściśle określonych okolicznościach. Prawo odmowy składania zeznań zawarto w art. 261 k.p.c. W myśl przepisu odmówić zeznań może:

  1. a) małżonek strony,
  2. b) wstępni i zstępni strony, a więc dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie strony,
  3. c) rodzeństwo strony,
  4. d) powinowaci strony w tej samej linii lub stopniu, a więc teściowie strony, rodzeństwo małżonka strony itd.,
  5. e) osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

 

Istotnym jest, iż prawo do odmowy składania zeznań nie gaśnie, mimo ustania małżeństwa i rozwiązania stosunku przysposobienia, a sama odmowa jest niedopuszczalna w sprawach stanu (unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa, ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa), za wyjątkiem spraw rozwodowych.

 

Oprócz prawa odmowy składania zeznań, przepisy procedury cywilnej przewidują także możliwość uchylenia się od odpowiedzi na poszczególne pytania. Zgodnie z art. 261 § 2 k.p.c. świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeśli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Należy wskazać, iż użyte w przepisie określenie „bliscy” odnosi się do osób, które poprzedni artykuł wymienia, jako uprawnione do odmowy składania zeznań. Z przywileju odmowy odpowiedzi na zadane pytanie może skorzystać także duchowny co do okoliczności poznanych przy spowiedzi.

 

  1. Postępowanie karne.

 

W postępowaniu karnym również istnieje wskazana grupa osób, wyłączona z możliwości bycia świadkiem. W myśl art.178 k.p.k. przesłuchiwać w charakterze świadka nie można obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1 k.p.k., co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, a także duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. Nie można przesłuchiwać także mediatora, co do okoliczności o których dowiedział się w trakcie prowadzenia postępowania mediacyjnego. Również osoby obowiązane do zachowanie w tajemnicy  informacji o klauzuli „ściśle tajne”, „tajne”, „zastrzeżone” lub „poufne”, mogą być przesłuchiwane co do tych informacji wyłączni po zwolnieniu z obowiązku zachowania tajemnicy, przez właściwy organ. Z kolei osoby związane tajemnicą  notarialną, adwokacką, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarską, dziennikarską lub statystyczną oraz tajemnicą Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.

 

Możliwość odmowy zeznań przysługuje:

  1. a) osobie najbliższej dla oskarżonego,
  2. b) świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżonym o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem,
  3. c) osobie pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.

 

Zgodnie z art. 115 § 11 k.k. „osobą najbliższą” jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. W odniesieniu do postępowania cywilnego odmówić składania zeznań może bowiem nie tylko małżonek, ale też osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (konkubent), a także osoba pozostająca w szczególnie bliskim stosunku osobistym. Analogicznie do postępowania cywilnego prawo trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Innymi słowy były małżonek ma prawo odmówić składania zeznań w procesie, jeśli zostanie powołany jako świadek, pomimo tego, że rozwiódł się z osobą oskarżoną. Pamiętać należy o tym, że prawo to dotyczy tylko małżeństwa i przysposobienia, a zatem np. była konkubina lub były konkubent czy była narzeczona lub były narzeczony nie będą mogli odmówić składania zeznań. Należy zwrócić uwagę, iż stosunek towarzyski nie zwalnia z konieczności złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie.

 

Przepisy o postępowaniu karnym przewidują prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, po spełnieniu wskazanych przesłanek w art. 185 k.p.k. Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Istnieje możliwość wnioskowania o przesłuchanie na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą, lecz nie jest to przesłanka pozwalająca na odmowę zeznań czy odpowiedzi na konkretne pytania.

 

Warto pamiętać, iż osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 k.p.k. może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, a poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Oznacza to, że mimo złożenia przez świadka zeznań w postępowaniu przygotowawczym możliwe będzie skorzystanie z ww. prawa w postępowaniu sądowym.

 

  1. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo.

 

W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa sąd może skazać świadka na grzywnę, a także w razie ponownego niestawiennictwa. Sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka.

 

  1. Przesłuchanie w drodze pomocy prawnej i w miejscu zamieszkania.

 

W przypadku, gdy miejsce zamieszkania świadka jest odległe od siedziby sądu, przed którym toczy się postępowanie świadek ma prawo złożyć wniosek o przesłuchanie w drodze pomocy prawnej tj. przed sądem właściwym dla jego miejsca zamieszkania. Jeżeli świadek jest osobą starszą i schorowaną może wnosić o przesłuchanie w miejscu jego zamieszkania.

2018-07-17T14:54:01+02:00
Call Now Button